Le opere di san Tommaso d'Aquino

Un elenco delle opere dell'Aquinate

Di seguito un elenco, non esaustivo, delle opere di san Tommaso d’Aquino.

SINTESI TEOLOGICHE
• Scriptum super libros Sententiarum. Quattro libri (Parigi 1252-1256).

• Summa contra Gentiles. Quattro libri (Parigi, Napoli e Orvieto 1259-1264)

• Summa Theologica. Tre parti – la seconda è divisa in due (Roma, Parigi, Napoli 1266-1267)


DISPUTE ACCADEMICHE
• De veritate QQ. 1-29 (Parigi 1256-1259)

• De potentia. QQ. 1-10 (Roma 1265-1266)

• De malo QQ. 1-16 (Roma 1266-1267)

• De spiritualibus creaturis. Artt. 1-11 (Italia 1267-1268)

• De anima Artt. 1-21 (Parigi, febbraio-aprile 1269)

• De virtutibus in communi (13 articoli); De caritate (13 articoli) De correctione fraterna (2 articoli); De spe (4 articoli); e De virtutibus cardinalibus (4 articoli) (Parigi 1269-1272)

• De unione Verbi incarnati. Artt. 1-5 (Parigi, inizi di aprile 1272)

• Dispute straordinarie, cioè dispute tenute singolarmente, distinte da qualsiasi serie determinata, ma inserite in opere di più vaste dimensioni dai primi editori degli scritti di Tommaso o da Tommaso stesso:
• a. De libero arbitrio (De malo questione 6)

• b. De daemonibus (De malo questione 16)

• c. De sensibus Sacrae Scripturae (Quodlibet VII, questione 6, articoli 14-16)

• d. De opere manuali (Quodlibet VII, questione 7)

• e. De pueris in religionem admittendis (Quodlibet IV, questione 12, articoli 23-24)

• f. De attributis divinis (I Sent. 2,3)

• g. De immortalitate animae (manoscritto Vat. Lat. 781 foll. 47r-48r)

• h. Utrum anima coniuncta cognoscat seipsam per essentiam (monascritto di Oxford Bodl. Laud. Misc. 480, foll, 193r-195r)

 • Quaestiones quodlibetales I-XII (Parigi 1256-1259)

COMMENTI DELLA SACRA SCRITTURA
• Expositio super Iob ad litteram (Orvieto 1261-1264)

• Postilla super Psalmos. Sal. 1-54 (Napoli 1272-1273)

• Super Cantica Canticorum (Fossanova 1274)

• Expositio super Isaiam ad litteram (Colonia 1249-1252)

• Postilla super Ieremiam. Incompleta alla fine dela cap. 42 (Colonia?)

• Postilla super Threnos (Colonia?)

• Glossa continua super Evangelia (Catena aurea) (Orvieto, Roma 1262/63-1267)

• Lectura super Matthaeum. Reportatio (Parigi 1256-1259)

• Lectura super Iohannem. Reportatio (Parigi 1269-1272)

• Expositioa et lectura Epistola Pauli Apostoli (Italia 1259-1265, Napoli 1272-1273, o Parigi 1270-1272)

• Commendatio Sacrae Scripturae. Due Principia (Parigi, aprile o maggio 1256)


COMMENTI SU ARISTOTELE
• Expositio libri Peryermeneias. Incompleta (Parigi 1270-1271)

• Expositio Libri Posteriorum. Due libri (Parigi 1269-1272)

• Sententia super Physicam. Otto libri (Parigi 1270-1271)

• Sententia super librum De caelo et mundo. Incompleto (Napoli 1272-1273)

• Sententia super libros. De generatione et corruptione. Incompleto (Napoli 1272-1273)

• Sententia super Meteora. Incompleto (Parigi o Napoli 1269-1273)

• Sententia Libri De anima. Tre libri (Italia 1267-1269)

• Sententia Libri De sensu et sensato (Roma, Parigi settembre 1268)

• Sententia de memoria et reminiscentia

• Sententia super Metaphysicam. Dodici libri (Parigi, Napoli [?] 1269-1272)

• Sententia libri Ethicorum. Dodici libri (Parigi 1271)

• Tabula Ethicorum. Incompleta (Intorno al 1270)

• Sententia libri Politicorum. Incompleto (probabilmente a Parigi 1269-1272)


ALTRI COMMENTI
• Super Boetium De Trinitate. Incompleto (Parigi 1252-1259)

• Expositio libri Boetii De ebdomadibus. Incompleto (Parigi 1256-1259)

• Super Dionysium De divinis nominibus (Roma 1265-1267)


SCRITTI POLEMICI
• Contra impugnantes Dei cultum et religionem (Parigi, settembre-ottobre 1256)

• De perfectione spiritualis vitae (Parigi, fine 1269-inizio 1270)

• Contra doctrinam retrahentium a religione (Parigi, estate 1271)

• De unitate intellectus contra Averroistas (Parigi 1270)

• De aeternitate mundi (Parigi, primavera 1271)


TRATTATI SU ARGOMENTI SPECIALI
• De fallaciis (Roccasecca 1244-1245)

• De ente et essentia (Parigi 1252-1256)

• De principiis naturae (Parigi 1252-1256)

• Compendium Theologiae seu brevis compilatio theologiae ad fratrem Raynaldum. Incompleto (Parigi o Napoli 1269-1273)

• De substantiis separatis. Incompleto (Parigi o Napoli 1271-1273)

• De regno (o De regimine principum) ad regem Cypri. Incompleto (Roma 1265-1267)


OPINIONI DELL’ESPERTO
• Contra errores Graecorum. Due parti (Orvieto, estate 1263)

• Responsio ad magistrum Ioannem de Vercelli de 108 articulis (Roma 1265-1266)

• Responsio ad magistrum Ioannes de Vercelli, de 43 articulis (Parigi 2 aprile 1271)

• De forma absolutionis (Parigi 22 febbraio, forse nel 1269)

• De secreto (Parigi 1269)


LETTERE
• De propositionibus modalibus (probabilmente a Roccasecca 1244-1245)

• De articulis fidei et Ecclesiae sacramentis ad archiepiscopum Panormitanum (Orvieto 1261-1265)

• Epistola ad Bernardum (Ayglier) abbatem Casinensem (forse durante il viaggio a Lione 1274)

• Expositio super primam et secundam Decretalem ad Archidiaconum Tudertinum (1260)

• De rationibus fidei ad Cantorem Antiochenum (Orvieto 1264)

• De motu cordis ad Magistrum Philippum de Castro Caeli (Parigi 1270-1271)

• De mixtione elementorum ad Magistrum Philippum de Castro Caeli (probabilmente a Parigi 1270-1271)

• Responsio ad lectorem venetum de 30 articulis (Parigi, prima del 1° aprile 1271)

• Responsio ad lectorem venetum de 36 articulis (Parigi, prima del 1° aprile 1271)

• Responsio ad lectorem bisuntinum de 6 articulis (1271?)

• De emptione et venditione ad tempus. Indirizzata a fra Giacomo da Viterbo, lettore a Firenze (Orvieto, 1262 circa)

• Epistola exhortatoria de modo studendi ad fratrem Ioannem

• Epistola ad ducissam Brabantiae [De regimine Iudaeorum] (Parigi 1271)

• Liber de sortibus ad Dominum Iacobum de Tonengo (Parigi 1271 circa)

• De operationibus occultis naturae ad quendam militem ultramontanum

• De iudiciis astrorum


SCRITTI LITURGICI E PREDICHE
• Officium de festo Corporis, ad mandatum Urbani Papae IV (Orvieto luglio-agosto 1264)

• Orationes: Adoro te, Gratias tibi ago, Omnipotens sempiterne Deu, ecc.

• Collationes in Symbolum Apostolorum (prediche quaresimali, Napoli 1273

• Collationes in orationem dominicam (prediche quaresimali, Napoli 1273)

• Collationes in salutationem (probabilmente prediche quaresimali, Napoli 1273)

• Collationes in decem praeceptis (prediche quaresimali, Napoli 1273)

• Sermoni


OPERE DI DUBBIA AUTENTICITÀ
• De instantibus; De natura verbi intellectus; De principio individuationis; De natura generis; De natura accidentium; De natura materiae; De quatuor appositis

• De demonstratione

• De differentia verbi divini et humani

• De sensu respectu singularium

• De natura luminis

OPERE DI S. TOMMASO D’AQUINO
Di seguito un elenco, non esaustivo, delle opere di san Tommaso d’Aquino.

SINTESI TEOLOGICHE
• Scriptum super libros Sententiarum. Quattro libri (Parigi 1252-1256).

• Summa contra Gentiles. Quattro libri (Parigi, Napoli e Orvieto 1259-1264)

• Summa Theologica. Tre parti – la seconda è divisa in due (Roma, Parigi, Napoli 1266-1267)


DISPUTE ACCADEMICHE
• De veritate QQ. 1-29 (Parigi 1256-1259)

• De potentia. QQ. 1-10 (Roma 1265-1266)

• De malo QQ. 1-16 (Roma 1266-1267)

• De spiritualibus creaturis. Artt. 1-11 (Italia 1267-1268)

• De anima Artt. 1-21 (Parigi, febbraio-aprile 1269)

• De virtutibus in communi (13 articoli); De caritate (13 articoli) De correctione fraterna (2 articoli); De spe (4 articoli); e De virtutibus cardinalibus (4 articoli) (Parigi 1269-1272)

• De unione Verbi incarnati. Artt. 1-5 (Parigi, inizi di aprile 1272)

• Dispute straordinarie, cioè dispute tenute singolarmente, distinte da qualsiasi serie determinata, ma inserite in opere di più vaste dimensioni dai primi editori degli scritti di Tommaso o da Tommaso stesso:
• a. De libero arbitrio (De malo questione 6)

• b. De daemonibus (De malo questione 16)

• c. De sensibus Sacrae Scripturae (Quodlibet VII, questione 6, articoli 14-16)

• d. De opere manuali (Quodlibet VII, questione 7)

• e. De pueris in religionem admittendis (Quodlibet IV, questione 12, articoli 23-24)

• f. De attributis divinis (I Sent. 2,3)

• g. De immortalitate animae (manoscritto Vat. Lat. 781 foll. 47r-48r)

• h. Utrum anima coniuncta cognoscat seipsam per essentiam (monascritto di Oxford Bodl. Laud. Misc. 480, foll, 193r-195r)

 • Quaestiones quodlibetales I-XII (Parigi 1256-1259)

COMMENTI DELLA SACRA SCRITTURA
• Expositio super Iob ad litteram (Orvieto 1261-1264)

• Postilla super Psalmos. Sal. 1-54 (Napoli 1272-1273)

• Super Cantica Canticorum (Fossanova 1274)

• Expositio super Isaiam ad litteram (Colonia 1249-1252)

• Postilla super Ieremiam. Incompleta alla fine dela cap. 42 (Colonia?)

• Postilla super Threnos (Colonia?)

• Glossa continua super Evangelia (Catena aurea) (Orvieto, Roma 1262/63-1267)

• Lectura super Matthaeum. Reportatio (Parigi 1256-1259)

• Lectura super Iohannem. Reportatio (Parigi 1269-1272)

• Expositioa et lectura Epistola Pauli Apostoli (Italia 1259-1265, Napoli 1272-1273, o Parigi 1270-1272)

• Commendatio Sacrae Scripturae. Due Principia (Parigi, aprile o maggio 1256)


COMMENTI SU ARISTOTELE
• Expositio libri Peryermeneias. Incompleta (Parigi 1270-1271)

• Expositio Libri Posteriorum. Due libri (Parigi 1269-1272)

• Sententia super Physicam. Otto libri (Parigi 1270-1271)

• Sententia super librum De caelo et mundo. Incompleto (Napoli 1272-1273)

• Sententia super libros. De generatione et corruptione. Incompleto (Napoli 1272-1273)

• Sententia super Meteora. Incompleto (Parigi o Napoli 1269-1273)

• Sententia Libri De anima. Tre libri (Italia 1267-1269)

• Sententia Libri De sensu et sensato (Roma, Parigi settembre 1268)

• Sententia de memoria et reminiscentia

• Sententia super Metaphysicam. Dodici libri (Parigi, Napoli [?] 1269-1272)

• Sententia libri Ethicorum. Dodici libri (Parigi 1271)

• Tabula Ethicorum. Incompleta (Intorno al 1270)

• Sententia libri Politicorum. Incompleto (probabilmente a Parigi 1269-1272)


ALTRI COMMENTI
• Super Boetium De Trinitate. Incompleto (Parigi 1252-1259)

• Expositio libri Boetii De ebdomadibus. Incompleto (Parigi 1256-1259)

• Super Dionysium De divinis nominibus (Roma 1265-1267)


SCRITTI POLEMICI
• Contra impugnantes Dei cultum et religionem (Parigi, settembre-ottobre 1256)

• De perfectione spiritualis vitae (Parigi, fine 1269-inizio 1270)

• Contra doctrinam retrahentium a religione (Parigi, estate 1271)

• De unitate intellectus contra Averroistas (Parigi 1270)

• De aeternitate mundi (Parigi, primavera 1271)


TRATTATI SU ARGOMENTI SPECIALI
• De fallaciis (Roccasecca 1244-1245)

• De ente et essentia (Parigi 1252-1256)

• De principiis naturae (Parigi 1252-1256)

• Compendium Theologiae seu brevis compilatio theologiae ad fratrem Raynaldum. Incompleto (Parigi o Napoli 1269-1273)

• De substantiis separatis. Incompleto (Parigi o Napoli 1271-1273)

• De regno (o De regimine principum) ad regem Cypri. Incompleto (Roma 1265-1267)


OPINIONI DELL’ESPERTO
• Contra errores Graecorum. Due parti (Orvieto, estate 1263)

• Responsio ad magistrum Ioannem de Vercelli de 108 articulis (Roma 1265-1266)

• Responsio ad magistrum Ioannes de Vercelli, de 43 articulis (Parigi 2 aprile 1271)

• De forma absolutionis (Parigi 22 febbraio, forse nel 1269)

• De secreto (Parigi 1269)


LETTERE
• De propositionibus modalibus (probabilmente a Roccasecca 1244-1245)

• De articulis fidei et Ecclesiae sacramentis ad archiepiscopum Panormitanum (Orvieto 1261-1265)

• Epistola ad Bernardum (Ayglier) abbatem Casinensem (forse durante il viaggio a Lione 1274)

• Expositio super primam et secundam Decretalem ad Archidiaconum Tudertinum (1260)

• De rationibus fidei ad Cantorem Antiochenum (Orvieto 1264)

• De motu cordis ad Magistrum Philippum de Castro Caeli (Parigi 1270-1271)

• De mixtione elementorum ad Magistrum Philippum de Castro Caeli (probabilmente a Parigi 1270-1271)

• Responsio ad lectorem venetum de 30 articulis (Parigi, prima del 1° aprile 1271)

• Responsio ad lectorem venetum de 36 articulis (Parigi, prima del 1° aprile 1271)

• Responsio ad lectorem bisuntinum de 6 articulis (1271?)

• De emptione et venditione ad tempus. Indirizzata a fra Giacomo da Viterbo, lettore a Firenze (Orvieto, 1262 circa)

• Epistola exhortatoria de modo studendi ad fratrem Ioannem

• Epistola ad ducissam Brabantiae [De regimine Iudaeorum] (Parigi 1271)

• Liber de sortibus ad Dominum Iacobum de Tonengo (Parigi 1271 circa)

• De operationibus occultis naturae ad quendam militem ultramontanum

• De iudiciis astrorum


SCRITTI LITURGICI E PREDICHE
• Officium de festo Corporis, ad mandatum Urbani Papae IV (Orvieto luglio-agosto 1264)

• Orationes: Adoro te, Gratias tibi ago, Omnipotens sempiterne Deu, ecc.

• Collationes in Symbolum Apostolorum (prediche quaresimali, Napoli 1273

• Collationes in orationem dominicam (prediche quaresimali, Napoli 1273)

• Collationes in salutationem (probabilmente prediche quaresimali, Napoli 1273)

• Collationes in decem praeceptis (prediche quaresimali, Napoli 1273)

• Sermoni


OPERE DI DUBBIA AUTENTICITÀ
• De instantibus; De natura verbi intellectus; De principio individuationis; De natura generis; De natura accidentium; De natura materiae; De quatuor appositis

• De demonstratione

• De differentia verbi divini et humani

• De sensu respectu singularium

• De natura luminis

Sostieni SITA Roma

Altre News

  • «L’esperienza che guarisce»: la grazia per uno studente, un ricercatore, uno studioso

    «Chi studia si eleva, allarga i propri orizzonti e le proprie prospettive, per recuperare uno sguardo che non si fissa solo in basso, ma è capace di guardare in alto: verso Dio, verso gli altri, verso il mistero della vita» (Papa Leone, 27 ott 25)

  • Antropología cristiana y ciencias de la salud mental

    II Congreso Internacional de antropología cristiana y ciencias de la salud mental: integrando la religión y la espiritualidad en la psicoterapia. 15-17 de mayo de 2026 - Universitat Abat Oliba CEU, Barcelona

  • Catechesi su “Il commento di San Tommaso d’Aquino al Pater”

    Dal 25 ottobre 2025 al 6 giugno 2026, presso la Rettoria San Marco-Sala Annigoni, a Firenze, una serie di catechesi sul commento al Pater di San Tommaso d’Aquino.

  • ARS COOPERATIVA NATURAE: la fotogallery

    Dal 17 al 19 ottobre 2025 si è celebrato il Convegno SITA ARS COOPERATIVA NATURAE. Educatori e psicoterapeuti alla scuola di san Tommaso d'Aquino. Alcuni scatti delle giornate.

  • Assemblea elettiva SITA 2025

    Nella suggestiva Sala Torretta, dell’Angelicum, si è svolta, martedì 14 ottobre 2025, l’Assemblea annuale elettiva della SITA. Confermato il Consiglio Direttivo guidato dalla prof. Lorella Congiunti: nel solco della continuità.

  • La conferenza del professor Porro

    Nell’Aula Minor dell’Angelicum, l’inaugurazione del Joint Diploma san Tommaso 2025-2026: lezione su San Tommaso e Napoli affidata al prof. Pasquale Porro

  • S. Tommaso d’Aquino 3.0 - Attualità di una proposta filosofica medievale

    Giovedì 23 ottobre 2025, ore 15.30, presso l’Aula Studio della Cappellania Universitaria San Tommaso d’Aquino: a colloquio sull’attualità di una proposta filosofica medievale.

  • COMUNICATO STAMPA. Convegno SITA Bologna 2025

    Dal 17 al 19 ottobre 2025, a Bologna, Convegno di Studi organizzato dalla SITA: educatori e psicoterapeuti si confronteranno sull’approfondimento e l’attualità del pensiero di san Tommaso nel campo dell’educazione e della psicoterapia.

  • Tommaso d’Aquino e Napoli

    Il 14 ottobre 2026, all’Angelicum, l’inaugurazione del Joint Diploma Il pensiero di san Tommaso, 2025-2026: presentazione del programma, consegna dei diplomi e del premio Dolores Mangione, con una relazione del prof. Pasquale Porro

  • L’incontro imprevisto. Il “caso” nel pensiero di Tommaso d’Aquino

    L’ultimo libro della prof.ssa Lorella Congiunti, Presidente della SITA, prende in esame il “caso” nel pensiero di Tommaso d’Aquino. Edito dalla Marcianum Press, in libreria dal 5 settembre 2025.